Ιστορική συμφωνία για τη Γάζα με αμφίβολο ελληνικό ρόλο: Τα γεωπολιτικά παιχνίδια και οι ισορροπίες της Αθήνας

Η ιστορική Σύνοδος Ειρήνης στο Σαρμ Ελ Σέιχ της Αιγύπτου κατέγραψε χθες μια στιγμή-σταθμό για τη Μέση Ανατολή. Η υπογραφή της συμφωνίας για την κατάπαυση του πυρός στη Γάζα από τον πρόεδρο των ΗΠΑ Ντόναλντ Τραμπ και τους μεσολαβητές Αιγύπτου, Κατάρ και Τουρκίας, κηρύσσει, τουλάχιστον στα χαρτιά, το τέλος ενός πολέμου που άφησε πίσω του χιλιάδες νεκρούς και συντρίμμια.

Ανάμεσα στους 20 ηγέτες που προσκλήθηκαν να παρακολουθήσουν αυτή τη «νέα αυγή της Μέσης Ανατολής», όπως τη χαρακτήρισε ο Τραμπ, βρέθηκε και ο Κυριάκος Μητσοτάκης. Ωστόσο, η παρουσία του Έλληνα πρωθυπουργού αποδείχθηκε περισσότερο συμβολική παρά ουσιαστική, ρίχνοντας φως σε μια πιο ευρεία γεωπολιτική πραγματικότητα που η Αθήνα καλείται να διαχειριστεί.

Ο «αόρατος» πρωθυπουργός και η ψυχρή χειραψία

Ο Μητσοτάκης, παρά τις προσδοκίες του, παρέμεινε σε ρόλο παρατηρητή κατά τη διάρκεια της Συνόδου. Στεκόταν καμαρωτός πίσω από τον Τραμπ ελπίζοντας σε ένα «φιλικό του λόγο», αλλά αυτό δεν ήρθε ποτέ. Οι δύο ηγέτες αντάλλαξαν χειραψία και χαμόγελα, όμως ο διάλογός τους δεν ακούστηκε μπροστά στις κάμερες, αφήνοντας την ελληνική αντιπροσωπεία να αναρωτιέται τι ακριβώς συζητήθηκε - αν συζητήθηκε κάτι ουσιαστικό.

Ο Τραμπ, στην ομιλία του, ανέφερε την Ελλάδα μαζί με την Ουγγαρία σχεδόν περαστικά: «Έχουμε την Ελλάδα και την... Ουγγαρία», χωρίς να υπάρξει καμία ειδική αναφορά στον Έλληνα πρωθυπουργό ή στον ρόλο της χώρας στην περιοχή. 

Η διαφορά στη μεταχείριση ήταν κραυγαλέα: ενώ ο Τραμπ ήταν «θερμότατος» με τον πρωθυπουργό της Ουγγαρίας Βίκτορ Όρμπαν, τον οποίο δήλωσε ότι θα υποστηρίξει και πάλι στις επόμενες εκλογές, ο Μητσοτάκης έλαβε μόνο μια τυπική αναφορά στη λίστα των παρόντων. Η εικόνα του Μητσοτάκη να στέκεται στη σκιά του Αμερικανού προέδρου, αναμένοντας μια αναγνώριση που δεν ήρθε ποτέ, ήταν χαρακτηριστική της θέσης της Ελλάδας στο σημερινό γεωπολιτικό σκηνικό.

Η Ελλάδα συμμετείχε ανάμεσα σε 20 ισχυρές χώρες όπως η Γαλλία, η Βρετανία, η Ιταλία και η Ισπανία, αλλά η πρόσκληση φαίνεται να είχε περισσότερο τακτικό χαρακτήρα παρά να αντανακλούσε πραγματική επιρροή.

Το τρίγωνο Τραμπ-Ερντογάν-Μητσοτάκης: Εγκώμια και αδιαφορία

Η εικόνα γίνεται ακόμα πιο περίπλοκη - και οδυνηρή για την ελληνική πλευρά - όταν προσθέσει κανείς στην εξίσωση τον Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν. Ο Τούρκος πρόεδρος δεν ήταν απλά παρών στη Σύνοδο - ήταν ένας από τους τρεις μεσολαβητές που υπέγραψαν τη συμφωνία μαζί με τις ΗΠΑ, σε ένα ρόλο που του δίνει σημαντικό βάρος στις περιφερειακές εξελίξεις.

Και ενώ ο Μητσοτάκης έλαβε μια τυπική χειραψία χωρίς ουσιαστικό διάλογο, ο Τραμπ επεφύλαξε άκρως κολακευτικά σχόλια για τον Ερντογάν, λέγοντας ότι «έχει έναν από τους ισχυρότερους στρατούς στον κόσμο» και ότι «είναι δύσκολος χαρακτήρας, αλλά φίλος μου, είναι φανταστικός τύπος».

Ο Αμερικανός πρόεδρος συνέχισε τα εγκώμια, τονίζοντας ότι ο Τούρκος πρόεδρος διαθέτει «μία από τις πιο ισχυρές ένοπλες δυνάμεις στον κόσμο» και ότι «είναι πολύ πιο ισχυρός απ' όσο αφήνει να φανεί». Το χειρότερο για την ελληνική πλευρά ήρθε όταν ο Τραμπ δήλωσε: «Είναι όσο πιο σκληρός γίνεται, αλλά τον αγαπάμε», επαινώντας την «καλή σχέση» τους.

Η αντίθεση ανάμεσα στην ψυχρή τυπικότητα με τον Μητσοτάκη και τα θερμά λόγια για τον Ερντογάν δεν πέρασε απαρατήρητη. Σύμφωνα με αναλυτές, η πρόσκληση του Μητσοτάκη δεν ήταν τόσο αναγνώριση της ελληνικής διπλωματίας όσο μέρος μιας ευρύτερης στρατηγικής του Νετανιάχου και του Τραμπ να «στριμώξουν» τον Ερντογάν, δημιουργώντας ένα αντίβαρο στην τουρκική επιρροή στην περιοχή. Η Ελλάδα, με άλλα λόγια, κλήθηκε να παίξει τον ρόλο του γεωπολιτικού πιονιού σε ένα μεγαλύτερο παιχνίδι - και παρόλα αυτά, ο Τραμπ επέλεξε να εκθειάσει δημόσια όχι τον «σύμμαχο» αλλά τον «σκληρό» Ερντογάν.

Το ψυχρό κλίμα με τις ΗΠΑ: «Μιλάω με τους ισχυρούς»

Η στάση του Τραμπ απέναντι στον Μητσοτάκη αντανακλά μια ευρύτερη ψυχρότητα που χαρακτηρίζει τις σχέσεις Αθήνας-Ουάσινγκτον την τρέχουσα περίοδο. Ο Αμερικανός πρόεδρος, γνωστός για τις απρόβλεπτες διπλωματικές του κινήσεις και την προτίμησή του σε «ισχυρούς» ηγέτες, δεν φαίνεται να έχει αναπτύξει την ίδια θερμή σχέση με τον Έλληνα πρωθυπουργό που είχε με άλλους ηγέτες.

Χαρακτηριστική είναι η δήλωσή του από το Air Force One μετά τη Σύνοδο: «Μιλάω με τους ισχυρούς, όχι με τους αδύναμους». Και ενώ στο κάδρο των «ισχυρών» συμπεριλαμβάνεται ο Ερντογάν, ο Μητσοτάκης φαίνεται να έχει μείνει εκτός αυτής της κατηγορίας στα μάτια του Αμερικανού προέδρου.

Αυτή η ψυχρότητα δεν είναι χωρίς συνέπειες. Η Ελλάδα, που παραδοσιακά στηρίζεται στις ΗΠΑ ως εγγυητή της περιφερειακής ισορροπίας, βρίσκεται να πλοηγείται σε ένα περιβάλλον όπου η αμερικανική στήριξη δεν είναι δεδομένη και οι προσωπικές σχέσεις - καθώς και η αντίληψη περί «δύναμης» - παίζουν καθοριστικό ρόλο.

Ερντογάν: Ο νικητής του παιχνιδιού

Αντίθετα, ο Ερντογάν φαίνεται να αναδεικνύεται ως ο μεγάλος νικητής αυτής της διπλωματικής σκακιέρας. Η Τουρκία όχι μόνο συμμετείχε ως μεσολαβητής στη συμφωνία για τη Γάζα, αλλά διατηρεί στενούς δεσμούς τόσο με τον Τραμπ όσο και με άλλους περιφερειακούς παίκτες.

Η πρόσφατη ματαίωση της συνάντησης Μητσοτάκη-Ερντογάν στη Νέα Υόρκη, που προκάλεσε εμφανή εκνευρισμό στον Έλληνα πρωθυπουργό, αποτελεί ένα ακόμα σημάδι της ασύμμετρης σχέσης δύναμης. Ο Ερντογάν έχει την πολυτέλεια να επιλέγει πότε και πώς θα συναντηθεί με τον Μητσοτάκη, ενώ η Αθήνα φαίνεται να είναι αυτή που χρειάζεται περισσότερο αυτές τις συναντήσεις.

Οι επιπτώσεις για την Ελλάδα

Για την Ελλάδα, αυτή η νέα γεωπολιτική πραγματικότητα δημιουργεί σοβαρές προκλήσεις:

Περιθωριοποίηση στη Μέση Ανατολή: Παρά τις φιλοδοξίες της να παίξει ρόλο ενεργειακού κόμβου και σταθεροποιητικού παράγοντα στην περιοχή, η Ελλάδα βρίσκεται εκτός των κρίσιμων αποφάσεων. Η Τουρκία, η Αίγυπτος και το Κατάρ είναι αυτοί που διαμορφώνουν τις εξελίξεις.

Εξάρτηση από τις ΗΠΑ χωρίς ανταπόδοση: Η Αθήνα έχει επενδύσει βαθιά στη σχέση με την Ουάσινγκτον, από αμυντικά προγράμματα μέχρι διπλωματική ευθυγράμμιση. Ωστόσο, η έλλειψη θερμής ανταπόκρισης από τον Τραμπ δείχνει ότι αυτή η επένδυση δεν εγγυάται πολιτικά οφέλη.

Το τουρκικό διπλωματικό πλεονέκτημα: Ο Ερντογάν έχει καταφέρει να διατηρήσει καλές σχέσεις με όλους - ΗΠΑ, Ρωσία, αραβικές χώρες - ενώ η Ελλάδα συχνά βρίσκεται αιχμάλωτη των επιλογών της. Το παράδειγμα της Συνόδου Ειρήνης είναι χαρακτηριστικό: η Τουρκία συνδιαμορφώνει τις εξελίξεις, η Ελλάδα τις παρακολουθεί.

Εσωτερικές πολιτικές συνέπειες: Η εικόνα ενός Έλληνα πρωθυπουργού που παραμερίζεται σε διεθνείς συναντήσεις τροφοδοτεί την εσωτερική κριτική και αμφισβήτηση της εξωτερικής πολιτικής της κυβέρνησης.

Η Σύνοδος Ειρήνης στη Γάζα μπορεί να σηματοδοτεί μια νέα εποχή για τη Μέση Ανατολή, αλλά για την Ελλάδα αποτελεί και μια στιγμή αναστοχασμού. Η μετάβαση από μια εποχή όπου η χώρα μπορούσε να στηρίζεται στην αυτόματη αμερικανική υποστήριξη σε μια νέα εποχή όπου πρέπει να κερδίσει τη θέση της στο τραπέζι, είναι επώδυνη αλλά αναπόφευκτη.

Η Αθήνα χρειάζεται να αναπτύξει μια πιο αυτόνομη και πολυδιάστατη εξωτερική πολιτική, να ενισχύσει τους δεσμούς της με την Ευρωπαϊκή Ένωση και να βρει τρόπους να γίνει απαραίτητη, όχι απλά χρήσιμη, στις περιφερειακές εξελίξεις.

Η εικόνα του Μητσοτάκη στο Σαρμ Ελ Σέιχ - καμαρωτός αλλά αόρατος - είναι μια ειλικρινής φωτογραφία της θέσης της Ελλάδας σήμερα. Το ερώτημα είναι αν αυτή η φωτογραφία θα αποτελέσει αφόρμηση για αλλαγή πορείας ή θα παραμείνει η νέα κανονικότητα των ελληνικών διπλωματικών φιλοδοξιών.